Op 13 december 2022 vond er in De Cinema in Antwerpen een vertoning plaats van de documentairefilm Onze Natuur mét audiodescriptie. Zo kon ook wie niet (goed) ziet de natuurdocumentaire goed volgen. Vóór de voorstelling was er een inleiding bij de film. Die bestond uit een kort interview van Erik Martens met audiobeschrijver Susanne Verberk.
Erik Martens is coördinator bij De Cinema en organiseert ongeveer een keer per maand een filmvoorstelling met open audiodescriptie. Dat houdt in dat de aanvullende beschrijvingen voor iedereen in de zaal hoorbaar zijn. Susanne Verberk is vertaler, ondertitelaar én audiobeschrijver en heeft de audiodescriptie geschreven bij de bioscoopfilm Onze Natuur in opdracht van de VRT.
Hieronder vind je een deel van het interview.
Hoe wordt audiodescriptie gemaakt? En door wie?
Mensen denken vaak dat de audiobeschrijver ook de stem is die ze gaan horen, maar dat is bijna nooit het geval. De audiodescriptie bij Onze Natuur is ingesproken door Annemie Tweepenninckx, een bekende VRT-stem. Ze leest onder andere documentaires in, maar bij deze documentaire leest ze de audiodescriptie in. De audiobeschrijver (Susanne in dit geval) is degene die de tekst heeft geschreven van de audiodescriptie.
De voice-over van de documentaire zelf is Matteo Simoni. Dus een mannenstem vertelt de documentaire, hij is de verteller. De audiodescriptie is een vrouwenstem. Dat is een bewuste keuze geweest om het onderscheid tussen die twee altijd duidelijk te maken.
Wat is er belangrijk bij het maken van een goeie audiodescriptie?
Dat zijn drie dingen. Allereerst: je vertelt precies genoeg in de audiodescriptie. Dus niet te veel, maar ook niet te weinig.
Als je te weinig vertelt, dan ben je je als publiek continu aan het afvragen wat er gebeurt of je denkt misschien dat het niet meer werkt, aangezien je niks meer hoort. Dus je moet precies genoeg vertellen, maar ook niet te veel.
Beginnelingen hebben vaak de neiging om veel te veel te willen vertellen. Ze willen het liefst elk detail, tot het behang in de zitkamer toe, in de beschrijvingen toevoegen. Dat is ook niet de bedoeling, dus je moet precies genoeg informatie geven.
Het tweede is dat je die informatie op het juiste moment geeft, niet te vroeg, maar ook niet te laat. Je kunt je voorstellen dat je bij een grappige scène als blinde of slechtziende persoon tegelijkertijd met de rest van het publiek wil lachen en dat je niet achteraf pas wil horen wat er nu eigenlijk zo grappig was in die scène.
We willen ook vermijden dat we te veel op voorhand vertellen. Soms moet iets spannend blijven. Een spannende ontknoping willen we niet van tevoren al weggeven.
Het derde heeft minder te maken met het werk van de schrijver, maar is de stem. De stem moet het op een manier vertellen die aangenaam is om naar te luisteren en die ook past in een film. Je kunt je voorstellen dat als een spannende achtervolging heel saai en monotoon wordt uitgelegd, je geen zin meer hebt om ernaar te luisteren. Dus de stem moet ook echt wel passen in het programma of de film en het juiste tempo volgen.
Hoe is het om voor een documentaire te schrijven en niet voor een fictiefilm?
Het grootste verschil is dat je als schrijver veel meer vrijheid hebt bij een documentairefilm als Onze Natuur. Bij fictie ben je toch beperkt, want je mag als beschrijver niet door de dialogen gaan. Dat spreekt misschien voor zich, maar bij fictie heb je vaak maar heel weinig tijd om daar tussen iets te vertellen.
Bij deze documentaire heb je soms momenten van een minuut of langer waar geen voice-over zit. Dus waar je als schrijver echt mag vertellen van: wat gebeurt er nu? Wat is hier nu allemaal in beeld te zien? Dat geeft je als schrijver veel meer vrijheid.
Wat was voor deze film specifiek de uitdaging?
Het is vooral een uitdaging dat onze natuur heel mooi en verrassend is, en je wil als beschrijver dat die mooie beelden voor iedereen even mooi zijn, of je ze nu ziet of niet. Dus het vraagt heel veel creativiteit om bij een landschap, een zonsopkomst of een nevelsluier ook echt dat beeld te schetsen met woorden.
In deze docu zaten heel veel mooie zinnen, maar ik denk dat deze beschrijving mijn favoriet is. Het gaat om een scène waarin een valk net een duif heeft gevangen.
Even verderop is de valk bezig met z'n plukwerk. Hij trekt de veren van de buik van de duif en laat ze achteloos meevoeren door de wind. Een enkel pluimpje blijft aan z'n snavel plakken. De grijswitte pluimpjes dwarrelen door de lucht en landen op de grond, als vroege sneeuwvlokken.
(Erik en Susanne staan voor de zaal in De Cinema.)
ERIK: Goeiemiddag allemaal. Welkom in De Cinema,
zeker voor de mensen die hier nog niet eerder zijn geweest.
Vanavond is het begin voor ons van een nieuw seizoen
films met audiodescriptie. En we hebben een traditie
van een jaar, denk ik ongeveer, dat we elke maand
een film met audiodescriptie vertonen.
Het nieuwe aan dit seizoen is dat we ook altijd een gast
gaan uitnodigen die heel betrokken is geweest
bij het maken van die audiodescriptie.
En dat is Susanne Verberk, die vandaag bij ons is.
Die dus heel het proces van de audiodescriptie
heeft gecreëerd zoals jullie het nu gaan horen.
Ik ga haar een paar vragen stellen.
Ik zou zeggen als u nieuwsgierig bent en u hebt zelf
nog een paar zaken die u graag wil weten,
kom dan gerust naar beneden, naar de foyer.
Susanne zal er zijn om al uw vragen te beantwoorden.
Maar om te beginnen, Susanne.
Mensen die weinig kennis hebben van audiodescriptie
denken misschien dat audiodescriptie gemaakt wordt
door een film in een machine te stoppen en dan komt
aan de andere kant de audiodescriptie eruit.
Maar dat is toch wel ingewikkelder.
SUSANNE: Ja, klopt. Er komt veel bij kijken.
Er komen ook best veel mensen bij kijken
om een audiodescriptie te maken.
Het eerste misverstand... Ik hoor vaak als ik vertel
dat ik audiodescripties maak, van:
ben jij dan ook de stem die we gaan horen?
Het zal zo meteen duidelijk worden.
De stem die de audiodescriptie bij deze film heeft ingesproken,
dat ben ik niet zelf. Dat is Annemie Tweepenninckx,
een bekende stem van de VRT.
Ze leest onder andere documentaires in
en bij deze documentaire leest ze de audiodescriptie in.
De voice-over van de documentaire zelf, dat is Matteo Simoni.
En je merkt misschien, dus de man vertelt de documentaire,
is de verteller van de documentaire zelf.
De audiodescriptie is een vrouwenstem.
Dat is een bewuste keuze geweest om het onderscheid
tussen die twee altijd duidelijk te maken.
Wat is mijn rol dan precies, vraag je je misschien af.
Ik heb de tekst geschreven, dus de tekst van de audiodescriptie
die je te horen krijgt, die heb ik gemaakt, heb ik geschreven.
ERIK: Wat komt daar verder zoal bij kijken?
Ik bedoel audiodescriptie...
Ik vermoed, je hebt ook goeie audiodescriptie
en je hebt slechte audiodescriptie.
Wat is er belangrijk bij het maken van een goeie audiodescriptie?
SUSANNE: Drie dingen die toch wel heel belangrijk zijn.
Je vertelt precies genoeg. Niet te veel, niet te weinig.
Als je te weinig vertelt, dan ben je je als publiek
continu aan het afvragen: maar wat gebeurt er nu,
wat gebeurt er nu? Of je denkt misschien:
het werkt niet meer, ik hoor niks meer.
Dus je moet precies genoeg vertellen, maar ook niet te veel.
Ik merk... Ik begeleid ook beginnende beschrijvers,
ik geef opleidingen, dat beginnelingen vaak
de neiging hebben om veel te veel te willen vertellen.
Die willen eigenlijk elk detail, van het behang in de zitkamer toe...
Dat is ook niet de bedoeling, dus precies genoeg informatie geven.
Ik zei, er zijn drie dingen. Wat is dan ook belangrijk?
Dat je die informatie op het juiste moment geeft.
Niet te vroeg, ook niet te laat.
Je kunt je voorstellen bij een grappige scène
dat je tegelijkertijd met het hele publiek wil lachen
en dat je niet achteraf pas wil horen wat er
nu eigenlijk zo grappig was in die scène.
We willen ook vermijden dat we te veel op voorhand
vertellen, dus het moet...
Soms moet iets spannend zijn, een spannende ontknoping
willen we ook niet van tevoren al weggeven.
Het derde heeft minder te maken met mijn werk als schrijver,
maar is de stem. De stem moet het op een manier vertellen
die aangenaam is om naar te luisteren en die ook past in een film.
Je kunt je voorstellen, een spannende achtervolging,
als die heel saai en monotoon wordt uitgelegd,
dan heb je geen zin meer om daarnaar te luisteren.
Dus de stem moet ook echt wel in het programma,
in de film passen en het juiste tempo volgen.
Dus drie dingen.
ERIK: We... Ik herinner me toen ik in een vorig leven
voor het Audiovisueel Fonds werkte en ik ook zelf
betrokken was bij audiodescriptie en we mekaar ook
hebben ontmoet toen in die tijd.
Dat er in eerste plaats toch wel gedacht werd aan fictiefilms,
audiodescriptie voor fictiefilms.
Documentaire is toch wel een minderheid, denk ik.
Hoe is het om voor een documentaire te schrijven
en niet voor een fictiefilm?
SUSANNE: Ik vind het zelf heel fijn om te doen,
omdat je als schrijver veel meer vrijheid hebt.
Bij fictie ben je toch beperkt.
Je mag als beschrijver niet door de dialogen gaan.
Dat spreekt misschien voor zich,
maar bij fictie heb je vaak maar heel weinig tijd
om daar tussen iets te vertellen.
Bij deze documentaire heb je soms momenten
van een minuut of langer waar geen voice-over zit.
Dus waar je als schrijver echt mag vertellen van:
wat gebeurt er nu?
Wat is hier nu allemaal in beeld te zien?
Dus het geeft je als schrijver veel meer vrijheid.
En documentaire is voor mij persoonlijk niet nieuw
omdat ik van achtergrond vertaler ben
en ik heb voor de VRT veel documentaires,
natuurdocumentaires, vooral ook vertaald en geschreven.
Dus het sluit ook heel mooi aan op wat ik vroeger heb gedaan.
ERIK: Wat was voor deze film, want we gaan stilaan
iets over deze film zeggen, wat was voor deze film
specifiek de uitdaging?
SUSANNE: Ik denk dat het vooral een uitdaging is
dat onze natuur heel mooi is, heel verrassend,
en je wil als beschrijver dat het voor iedereen,
dat die mooie beelden voor iedereen even mooi zijn,
of je ze nu ziet of niet.
Dus het vraagt heel veel creativiteit om een landschap,
een zonsopkomst, een nevelsluier... Om ook echt
dat beeld te schetsen met woorden.
Dat vond ik zelf een hele mooie uitdaging
en dus ook eigenlijk wel heel benieuwd
straks in de foyer of het ook gelukt is.
ERIK: Kun je ons verder nog iets vertellen over deze film?
Een kleine smaakmaker?
SUSANNE: Ja, wat ik zelf heel lastig vond
is eigenlijk de beginscène omdat je daar als ziende
helemaal niet weet wat je nu aan het bekijken bent.
Ik weet van de andere premières dat mensen
vaak zeiden: Ja, het was wel heel mooi,
maar wat daar nu precies gebeurt? Hmm...
Dus het was voor mij als beschrijver natuurlijk
ook belangrijk dat ik niet vanaf de eerste seconde
al vertel wat het nu is. Het moet een beetje
een verrassing blijven, maar hoe beschrijf je iets
waarvan het helemaal niet duidelijk is wat het is?
We hebben het opgelost, onder andere door vragen te stellen
van: zou het dit kunnen zijn of zou het misschien dat zijn
om toch die ontdekking... Gaandeweg wordt het duidelijk,
maar om toch die ontdekking daarin te steken.
En dat is eigenlijk de eerste twee minuten van de film zo meteen.
ERIK: Mooi! Dank je wel, Susanne.
Dus nog even ter herinnering, na de vertoning
kunt u al uw vragen kwijt bij Susanne,
die beneden in de foyer zal zijn.
En dan gaan we nu gewoon samen genieten
van de vertoning van deze film.
Dank u wel.
-Dank u wel.
APPLAUS
Het interview eindigt met een kleine smaakmaker. Die kun je bekijken in de video hierboven. Wat mij zelf opviel toen ik aan deze documentaire werkte is dat ik, hoewel ik al heel veel natuurdocu’s heb vertaald en beschreven, ik haast elke keer weer wat bijleer. Hier leerde ik over de klapekster en vooral over de lugubere eetgewoonte van deze verder onopvallende vogel. Hoe dat precies zit, moet je zelf maar bekijken!
Onze Natuur is niet meer te zien in de bioscoop. Op woensdag 18 januari begint de zevendelige tv-reeks met dezelfde titel. Die kun je bekijken op Canvas. De audiodescriptie is door een andere partij gemaakt met een andere audiobeschrijver en ook een andere stem die de beschrijvingen inleest.
Wil je meer leren over audiodescriptie? In onze Nederlandse vestiging geven we regelmatig opleidingen. Stuur een mailtje naar susanne@nevero.nl voor meer informatie!
